Bài thơ "Bạn đến chơi nhà" là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Khuyến, một nhà thơ lớn của văn học Việt Nam trung đại. Tác phẩm thể hiện phong cách thơ Nôm đặc trưng của ông với ngôn ngữ bình dị, gần gũi nhưng sâu sắc. Bài thơ là lời mời chân thành của tác giả khi bạn đến thăm nhà, đồng thời phản ánh cuộc sống thanh đạm và tình cảm gắn bó, mộc mạc giữa bạn bè.
Mở đầu bài thơ, tác giả tạo ra một tình huống trớ trêu nhưng đầy hóm hỉnh khi khách đến chơi nhà nhưng nhà lại không có gì. Các câu thơ "Đã bấy lâu nay bặt tiếng tăm/ Hỏi ra mới biết bạn xa xăm" cho thấy sự chờ đợi đã lâu của tác giả. Tiếp theo là hàng loạt những cái "không" được liệt kê: "Ao sâu nước cả khôn chài cá/ Vườn rộng rào thưa khó đuổi gà/ Cải chửa ra cây, cà mới nụ/ Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa". Các chi tiết này không chỉ miêu tả một cách chân thực hoàn cảnh nghèo khó của nhà thơ mà còn gợi lên nụ cười nhẹ nhàng về sự thiếu thốn, hóm hỉnh. Sự vắng bóng của thức ăn, đồ uống không làm giảm đi sự nồng nhiệt của chủ nhà mà còn làm nổi bật sự mộc mạc, chất phác.
Tuy hoàn cảnh có vẻ thiếu thốn, không thể đãi bạn một bữa thịnh soạn, nhưng tình cảm mà Nguyễn Khuyến dành cho bạn lại vô cùng sâu sắc. Câu thơ "Đầu trò tiếp khách trầu không có" thể hiện sự nghèo khó đến mức không có cả miếng trầu để mời khách, nhưng ẩn chứa trong đó là sự chân thành, không khách sáo. Đoạn thơ đỉnh cao "Bạn đến chơi nhà, bạn quý hơn vàng/ Khó khăn chẳng ngại, vui vẻ sum vầy" là lời khẳng định mạnh mẽ về giá trị của tình bạn. Nó vượt lên trên mọi vật chất, sự tiện nghi, làm nổi bật tinh thần trọng nghĩa khinh tài của tác giả. Chính sự nghèo khó lại là thước đo của tình bạn chân thành, không vụ lợi.
Nguyễn Khuyến đã sử dụng thành công nghệ thuật nói ngược, liệt kê và hệ thống phủ định một cách tài tình để tạo ra tiếng cười ý nhị, sâu sắc. Giọng điệu bài thơ vừa hóm hỉnh, vừa chân thành, khiến người đọc cảm nhận được sự gần gũi, thân tình. Ngôn ngữ thơ Nôm bình dị, dân dã nhưng rất đỗi tinh tế, giàu hình ảnh, thể hiện đúng phong cách thơ Nguyễn Khuyến.
Bài thơ "Bạn đến chơi nhà" không chỉ là một lời mời khách đầy tình cảm mà còn là bức tranh sống động về cuộc sống thanh đạm, lạc quan của Nguyễn Khuyến. Quan trọng hơn, tác phẩm ca ngợi một tình bạn cao đẹp, vượt lên trên những giá trị vật chất phù phiếm. Đây là một bài thơ mang đậm phong cách Nguyễn Khuyến, vừa có cái cười trào phúng nhẹ nhàng, vừa chứa đựng tấm lòng nhân ái, thủy chung.
Bài thơ "Bạn đến chơi nhà" của Nguyễn Khuyến là một tác phẩm xuất sắc thể hiện tình bạn chân thành, không vụ lợi và cuộc sống thanh đạm của tác giả qua nghệ thuật nói ngược, liệt kê và hệ thống phủ định một cách tài tình, mang đến tiếng cười ý nhị và sâu sắc.
