Quá trình hình thành và phát triển của các quốc gia Đông Nam Á từ nửa sau thế kỉ X đến nửa đầu thế kỷ XVI là một quá trình phức tạp, đa dạng, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố nội tại và ngoại lai. Có thể tóm lược như sau:
**Giai đoạn I (Nửa sau thế kỉ X - thế kỉ XIII): Hình thành và củng cố các quốc gia phong kiến:**
* **Xu hướng chung:** Sau thời kì suy yếu của các chế độ phong kiến cổ, nhiều quốc gia Đông Nam Á bắt đầu hình thành và củng cố quyền lực. Quá trình này diễn ra không đồng đều giữa các quốc gia, phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội cụ thể của từng vùng.
* **Đại Việt (Việt Nam):** Đinh Bộ Lĩnh thống nhất đất nước, tiếp đó là các triều đại Tiền Lê, Lý, Trần liên tiếp củng cố và mở rộng lãnh thổ, phát triển kinh tế, văn hóa, tạo nên một quốc gia hùng mạnh trong khu vực.
* **Chân Lạp (Campuchia):** Chân Lạp trải qua nhiều biến động nhưng dần ổn định dưới thời Jayavarman VII, xây dựng nhiều công trình kiến trúc đồ sộ như Angkor Wat, thể hiện sức mạnh của vương quốc.
* **Champa (Trung và Nam Trung Bộ Việt Nam):** Champa tiếp tục tồn tại nhưng bị thu hẹp lãnh thổ do sự mở rộng của Đại Việt.
* **Các quốc gia khác:** Ở bán đảo Mã Lai, các vương quốc nhỏ như Srivijaya suy yếu dần, nhường chỗ cho các vương quốc mới nổi lên.
**Giai đoạn II (Thế kỉ XIV - nửa đầu thế kỉ XVI): Sự lên ngôi và phát triển của các vương quốc mới, sự cạnh tranh và giao lưu:**
* **Sự trỗi dậy của các vương quốc mới:** Một số vương quốc mới nổi lên và phát triển mạnh mẽ như Ayutthaya (Thái Lan), Đại Việt tiếp tục phát triển mạnh mẽ dưới thời Hồ và Lê sơ, vương quốc Majapahit (Indonesia) thống nhất nhiều đảo ở Indonesia.
* **Sự cạnh tranh và xung đột:** Giữa các quốc gia Đông Nam Á xuất hiện nhiều cuộc chiến tranh tranh giành lãnh thổ, nguồn tài nguyên. Ví dụ, Đại Việt nhiều lần giao tranh với Chăm Pa, các vương quốc ở bán đảo Mã Lai cạnh tranh nhau về thương mại và ảnh hưởng chính trị.
* **Giao lưu văn hóa:** Bên cạnh xung đột, các quốc gia Đông Nam Á cũng có sự giao lưu văn hóa, thương mại với nhau và với các nước bên ngoài như Trung Quốc, Ấn Độ, các quốc gia phương Tây (đặc biệt là từ thế kỉ XV).
* **Ảnh hưởng của Phật giáo và Hồi giáo:** Phật giáo tiếp tục là tôn giáo chính ở nhiều quốc gia, nhưng Hồi giáo cũng bắt đầu lan rộng, đặc biệt ở các vùng ven biển và đảo屿.
**Tổng kết:**
Quá trình hình thành và phát triển của các quốc gia Đông Nam Á từ nửa sau thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XVI là một quá trình phức tạp, không ngừng biến đổi. Các quốc gia liên tục hình thành, phát triển, suy vong, cạnh tranh và giao lưu với nhau, tạo nên bức tranh lịch sử đa dạng và phong phú của khu vực.